Neuropsychologie H07. Taal En Spraak 7.2 Cerebrale Organisatie Van Taal En Spraak 7.2.2 Cerebrale Taaldominantie

Front 1

7.2.2 Cerebrale taaldominantie

Vandaag wordt algemeen aangenomen dat de primaire taalfuncties opgebouwd worden in relatief omschreven taalzones binnen de

Back 1

linkerhemisfeer waaronder de zones van Broca en Wernicke maar ook in andere hersengebieden die voornamelijk zijn gelegen in de tertiaire areas van de linker temporale coiiex.

Front 2

Een dergelijke verregaande hemisferische lateralisatie van een cognitieve functie in de linkerhersenhelft van de rechtshandige volwassene is uniek.

Ook bij de meeste linkshandigen en ambidexters situeert de taalfunctie zich voornamelijk in

Back 2

de linkerhemisfeer

(Benson, 1985 ; Gloning et al" 1969 ; Goodglass & Quadfasel , 1954).

Front 3

Dit kan worden geillustreerd door onderzoek met

Back 3

de Wada-test of sodium amytal test.

Front 4

Tijdens de Wada-test wordt het barbituraat sodium amytal in de linker- of de rechterhalsslagader (artetiae carotis interna) ingespoten, waarbij respectievelijk de linker- of de rechterhersenhelft wordt verdoofd.

Verdoving van de dominante hemisfeer resulteert in

Back 4

een contralaterale verlamming en een totale, plotse afasie.

Front 5

Injectie van de niet-dominante hemisfeer toont een vrijwel normaal

Back 5

taalfungeren.

Front 6

Blj sommige personen blijft het taalfungeren bewaard ongeacht welke hemisfeer wordt verdoofd.

Hier is er sprake van een gemengde taaldominantie.

Onderzoek met de Wada-test toont dat 96% van de rechtshandigen een linkshemisferische taaldominantie vertoont en 4% een rechtshemisferische. Bij de linkshandigen heeft 70% een linkshemis­ feriscbe taaldominantie , 15% een rechtshemisferische 15% een gemengde (Milner, 1974).

Recent onderzoek suggereert overigens dat de linkerhemisfeer tevens de gebrui­kelijke dominantie vertoont voor

Back 6

gebarentaal

(Poisner, Bellugi & Klima, 1989 ; Bellugi, Poisner & Klima, 1989).

Front 7

In gebarentaal wordt grammatica hoofdzakelijk uitgedrukt door visuospatiële bewegingen.

Dit levert een interessant probleem, gezien de verwerking van spatiële informatie vooral aan de rechterhernisfeer wordt toegeschreven.

De wegname van de rechter temporale lob wegens epilepsie bij een zevenentwintigjarige gebarentolk had geen invloed op haar

Back 7

gesproken taal noch op haar gebarentaal ondanks het ruimtelijk karakter van de gebarentaal (Damasio et al., 1986).

Al deze gegevens tonen aan dat talige functie zich bij een groot deel van de bevolking voornamelijk in de linkerhemisfeer heeft georganiseerd .

Front 8

Subtiele anatomische verschillen tussen de linker- en de rechterhemisfeer worden voor deze taalasymmetrie verantwoordelijk geacht (Geschwind & Levitsky, 1968 ; Scheibel, 1990 ; Yakovlev & Rakic, 1966).

Geschwind en Levitsky onderzochten de asymmetrie ter hoogte van het planum temporale in honderd hersenautopsieën.

Het planum temporale bestaat uit

Back 8

de auditieve as ociatiecortex en speelt een belangrijke rol bij de taalopbouw (Figuur 7.6.).

Front 9

Figuur 7 .6.

Het planum temporale (horizontale snede doorheen de sulcus lateralis waarbij de frontale lob en een deel van de pariëtale lob werd verwijderd) .

Back 9

Front 10

Laesies van deze zone, vooral aan de linkerzijde bij rechtshandige subjec­ten, geeft aanleiding tot

Back 10

ernstige taalstoornissen (de afasie van Wern icke, zie verder).

Front 11

Metingen brachten aan het licht dat in 65% van de gevallen het linkerplanum temporale langer was. dat in 11% het rechterplanum langer was en dat beide plana in de overige 24% van dezelfde lengte bleken.

Hersenen met een omgekeerde planumasymmetrie lijken het spiegelbeeld van hersenen met de gebruikelijke link waartse asymmetrie.

Waar er sprake is van een symmetrisch planum temporale, vertonen beide plana meestal

Back 11

een linkshemisferische vorm.

Er is geen verklaring waarom deze planumasymmetrie niet evenredig over de bevolking is verdeeld (Galaburda, 1995).

Front 12

Ook ter hoogte van de gyrustransversus van Heschl (primaire auditieve cortex) en de fissura van Sylvius en de inferieure frontale area - alle taalrelcvante zones - werden dergelijke asymmetrieën opgemerkt.

Zo blijkt de fissura van Sylvius, die de tem porale van de pariëtale lobben scheidt,

Back 12

in de linkerhemisfeer langer een horizontaal tracé te volgen alvorens naar boven uit te lopen dan in de rechterhemisfeer.

Deze asymmetrieën blijken reeds aanwezig voor de geboorte, waarschjjnlijk zelfs al bij de vorming van de neuroblasten aan weerszijden van de neuronale buis (Galaburda, 1995).

Front 13

Mede onder invloed van de zojuist vermelde anatomische studies worden de oude inzichten van de equipotentialiteit en de progressieve lateralisatie kritisch bekeken .

De equipotentialiteitstheorie (Zangwill, 1960) stelde dat bij kinderen beide hemisferen in staat zijn taal te ontwikkelen. Dit standpunt ontsproot uit de vroege bevindingen dat kinderafasie zeldzaam is, spoedig en volledig herstelt, en vaak voorkomt bij rechtshemis­ ferische letsels.

Deze observaties suggereerden een periode van

Back 13

equipotentialiteit waarbij er geen cerebrale taaldominantie bestaat en de taal door beide hemisferen evenwaardig wordt gemedieerd .

Front 14

Wanneer één hemisfeer wordt beschadigd , zal de andere hemisfeer de taalfuncties

Back 14

volledig overnemen (Lenneberg, 1967).

Front 15

De theorie van de progressieve lateralisatie stelt dat de rol van de rechterhemisfeer in de taalontwikkeling

Back 15

gradueel afneemt zodat tegen de puberteit de cerebrale taaldominantie voor de linkerbemisfeer een feit is.

Front 16

Een kritische meta-analyse van de klinische bevindingen waarop deze aannames werden gebaseerd (o.a. de hoge incidenties van gekruiste afasie bij kinderen), konden de hypothese van equipotentialiteit echter

Back 16

niet bevestigen (Woods & Teuber, 1978).

Recente anatomische en klinische studies onderschrijven de fundamentele en vroege rol van de linkerhernisfeer in het taalontwikkelingsproces (Paquier, 1996).