Lögfræði A - Kafli 5

Front 1

Hvað er kröfuréttur?

Back 1

Fræðigreinin kröfuréttur fjallar um:

Réttarreglurnar um lögvarðar kröfur og kröfuréttindi, þ.e. stofnun, tilvist og endalok kröfu

Örlög löggernings, þ.e. efndir hans, vanefndir og aðilaskipti að kröfuréttindum.

Ýmsir flokkar kröfuréttinda t.d.:

Kaup

Leiga

Vinnusamningar

Gjafir og skipti

Vátryggingar

Front 2

Hvað er krafa?

Back 2

Lögvarin heimild kröfuhafa til þess að krefjast þess af skuldara að hann geri eitthvað eða láti eitthvað ógert.

Front 3

Hvað er skuld?

Back 3

Einhliða skylda skuldara til að greiða kröfuhafa peninga eða önnur verðmæti.

Front 4

Hvert er upphaf kröfuréttinda?

Back 4

Að aðilar að kröfuréttarsambandi séu að lágmarki tveir, kröfuhafi og skuldari.

Front 5

Hvað ef skuldarar eru fleiri ein einn?

Back 5

Þá er ábyrgðin annað hvort:

In solidum: Hver skuldari ábyrgist greiðslu á allri skuldinni.

Pro rata: Hver skuldari ábyrgist aðeins sinn hluta kröfunnar.

Front 6

Hver er meginreglan í kröfurétt um kröfur?

Back 6

Að maður getur ekki átt kröfu á hendur sjálfum sér.

Front 7

Hvernig er stofnun kröfuréttinda?

Back 7

Með loforði eða tilboði.

Við skaðaverk.

Við athafnaleysi.

Front 8

Hvenær fellur krafa niður við samruna réttar og skyldu?

Back 8

Við andlát skuldara og kröfuhafi er eini erfinginn.

Við framsal.

Front 9

Hvert er efni kröfuréttinda?

Back 9

Að skuldari eigi að greiða kröfuhafa peninga eða önnur eignaréttindi.

Að skuldari eigi að láta kröfuhafa í té vinnusína.

Að skuldari eigi að láta eitthvað ógert t.d. vegna samkeppnisákvæðis.

Front 10

Hver eru lágmarksskilyrði fyrir réttarvernd kröfu?

Back 10

Krafa þarf að stofnast með réttmætum hætti.

Efni kröfu verður að vera skýrt afmarkað.

Krafa má ekki hljóða upp á neitt sem er ómögulegt að inna af hendi.

Krafa má ekki vera andstæð lögum eða velsæmi.

Front 11

Hvernig er flokkun á kröfuréttindum?

Back 11

1. Eftir aðilasambandi:

1.1.Einhliða kröfuréttindi:

Skylda hvílir einungis á öðrum aðilanum að inna af hendi greiðslu.

Gjafasamningar og skuldabréf

1.2. Tvíhliða kröfuréttindi:

Skylda hvílir á báðum aðilum og greiðsla hvors aðila um sig er endurgjald fyrir hina.

Gagnkvæmt skuldarasamband t.d. kaup á fasteign.

2. Eftir greiðslusambandi:

2.1. Tegundarákveðin greiðsla:

Tilgreind eftir tegundareinkennum, t.d. 1. tonn af salti

2.2. Einstaklega ákveðin greiðsla:

Einstök greiðsla sem ekki er hægt að skipta út

Front 12

Hvernig eiga aðilaskipti sér stað í kröfurétti?

Back 12

Aðilaskipti að kröfuréttindum eiga sér stað með framsali krafna:

Við kaup og sölu.

Gjöf/dánargjöf eða skipti.

Óbeinneignarréttur (veðsetning).

Aðför í eignum/ kröfum.

Selur kröfu: Framseljandi, sá sem kaupir: Framsalshafi.

Aðildaskipti geta orðið með tvennu móti:

1. Við kröfuhafaskipti:

Nýr kröfuhafi, við framsal almennra krafna glatar skuldari ekki mótbárum gagnvart framsalshafa t.d. krafan sé greidd, ógild frá upphafi eða efni hennar breytt. Ef það eru viðskiptabréfakröfur þá glatast þær mótbárur sem bréfið ber ekki með sér gagnvart framsalshafa.

2. Með skuldskeytingu:

Nýr skuldari kemur í stað eldri skuldara.

Front 13

Hver eru réttaráhrif við kröfuhafaskipti?

Back 13

Við framsal öðlast nýr kröfuhafi allan þann rétt sem fyrri kröfuhafi átti á hendur skuldara.

Skyldur skuldarans aukast ekki við tilkomu nýs kröfuhafa.

Skuldari má líta á framseljanda sem kröfuhafa þar til hann fær vitneskju um framsalið og getur neitað greiðslu til framsalshafa

Með framsali ábyrgist framseljandi að:

Krafa sé til.

Krafa sé þess efnis sem uppi er látið.

Að hann hafi heimild til að framselja hana

Framseljandi ábyrgist ekki greiðslugetu skuldara. Nema hann hafi lofað því sérstaklega (Skaðlaust framsal).

Front 14

Hver er meginreglan um skuldskeytingu?

Back 14

Meginreglan er sú að skuldaraskipti geta almennt séð ekki farið fram án samþykkis kröfuhafa.

Stundum getur skuldaraskipti átt sér stað án samþykkis kröfuhafa en það er oftast:

Erfingjar gangast við skuldum látins manns.

Seta maka í óskiptu búi

Yfirtakaveðskulda við fasteignakaup.

Front 15

Hverjar eru tegundir fjárkrafna?

Back 15

Almennar fjárkröfur:

Allar aðrar fjárkröfur en þær sem grundvallast á viðskiptabréfum.

Skaðabætur utan samninga.

Viðskiptabréfakröfur:

Skuldabréf, tékkar, víxlar, farmskírteini og líftryggingarskírteini.

Gildareglur sem veita kröfuhöfum meira öryggi.

Front 16

Hvað er viðskiptabréf?

Back 16

Ekki er til staðar almenn skilgreining áviðskiptabréfum í íslenskum lögum.

Front 17

Af hverju eru til staðar sérstakar reglur um viðskiptabréf?

Back 17

Þarfir viðskiptalífsins:

Kröfur geti gengið kaupum og sölum

Meginmarkmið viðskiptabréfareglnanna:

Stuðla að því að framsalshafi fái framseldan þann rétt sem bréfið ber með sér.

Helstu rökin fyrir sérstökum reglum umviðskiptabréf:

Öryggi

Traust

Hraði í viðskiptum

Front 18

Hvaða bréf eru viðskiptabréf?

Back 18

Viðskiptabréfum hefur verið skipt upp í þrennt eftir því á hvaða grundvelli sú ályktun er dregin að um viðskiptabréf sé að ræða:

1. Af lögum leiðir að skjal telst viðskiptabréf.

2. Samningar um að viðskiptabréfareglur skuli gilda um löggerning: Samningsfrelsi í landinu.

3. Skjal sem hefur að geyma þá eiginleika sem einkenna almennt viðskiptabréf.

Front 19

Hver eru einkenni viðskiptabréfakrafna?

Back 19

Einkenni viðskiptabréfs (sé vafi þá almennkrafa):

1. Skrifleg og sjálfstæð krafa.

2. Skjalfest skuldayfirlýsing (Ekki þarf að koma fram loforð)

3. Verður að vera einhliða (Séu gagnkvæm kröfuréttindi þá er það að jafnaði ekki viðskiptabréf).

4. Gefin út af skuldara sjálfum eða staðgöngumanni hans.

5. Felur í sér réttindi sem ekki verða fengin nema hafa viðskiptabréfið undir höndum.

6. Framseljanlegt (hefur viðskiptagildi).

Front 20

Hvaða fjármálagerningar eru viðskiptabréf?

Back 20

Skuldabréf.

Víxlar.

Tékkar.

Hlutabréf.

Hlutdeildarskírteini.

Afleiður.

Líftryggingaskírteini.

Farmskírteini.

Aðrir pappírar sem viðskiptabréfareglur gilda um.

Front 21

Hver er munurinn á viðskiptabréfakröfum og almennum fjárkröfum?

Back 21

Almenn fjárkrafa er hvorki:

viðskiptabréfakrafa né krafa.

Munur milli almennrar fjárkröfu og viðskiptakröfu?

Mótbárutap skuldara.

Réttindamissir þriðja manns.

Skilríkisreglan.

Reglan um innlausnarrétt skuldara.

Ógildingarástæður.

Front 22

Hvað er mótbárumissir skuldara?

Back 22

Almennar fjárkröfur:

Framsalshafi (sá sem fæ r kröfuna framselda) hefur engan rétt gagnvart skuldara ef skuldbinding skuldara gagnvart framseljanda (sá sem framselur kröfuna) er ekki til staðar eða fallin niður.

Viðskiptabréfakröfur:

Grandlaus framsalshafi fær almennt þann rétt sem viðskiptabréfið ber með sér að framseljandi hafi.

Front 23

Hverjar eru mótbárurskuldara um að viðskiptabréfakrafa sé niður fallin?

Back 23

Veikar mótbárur:

Eftirgjöf kröfu.

Krafa felld niður með dómi.

Samruni réttar og skyldu.

Skuldajöfnuður.

Uppsögn kröfu.

Sterkar mótbárur:

Fyrning.

Geymslugreiðsla.

Nauasamningur.

Ógildur með dómi.

Vanlýsing.

Front 24

Hverjar eru mótbárur skuldara er lúta að stofnun viðskiptabréfakröfunnar?

Back 24

Veikar mótbárur:

Málamyndagerningar.

Minni háttar nauðung.

Misneyting.

Misritun eða mistök.

Ógildingarástæður skv. 36.gr. samningalaga.

Svik.

Tilurð viðskiptabréfs andstæð lögum eða velsæmi.

Umboðsmaður fer út fyrir heimild sína.

Sterkar mótbárur:

Andleg vanheilindi á háu stigi.

Fjárræðisskortur.

Fölsun.

Meiri háttar nauðung.

Umboðsskortur

Front 25

Hverjar eru mótbárur skuldara sem varða efni kröfunnar?

Back 25

Veikar mótbárur:

Forsendur og skilyrði.

Framsalsbann.

Skilmálabreyting.

Sterkar mótbárur:

Efni viðskiptabréfs andstætt lögum.

Front 26

Hvað er réttindamissir þriðja manns?

Back 26

Almennar fjárkröfur:

- Þegar fleiri mönnum eru veitt réttindi yfir sömu eign, þá gengur sá fyrir sem fyrr fékk rétt sinn.

- Þegar almenn krafa sem hefur verið veðsett er framseld helst veðrétturinn þótt framsalshafi hafi ekki vitað um hann.

Viðskiptabréfakröfur:

- Framsalshafi fær þann rétt sem bréfið bendir til að framseljandi eigi.

- Það þarf að rita veðréttindi á sjálft bréfið ef þau eiga að gilda.

Front 27

Hver er skilríksireglan?

Back 27

Almennar fjárkröfur:

Skuldari losnar undan skuldbindingu sinni ef hann greiðir greiðslu sína til upphaflegs kröfuhafa, enda hvorki viti hann né megi vita að krafan hefur þá verið framseld öðrum.

Viðskiptabréfakröfur:

Skuldari losnar undan skuldbindingu sinni ef hann greiðir þeim sem hefur viðskiptabréfið undir höndum með lögformlegri heimild, enda hvorki viti hann né megi vita að annar eigi betri rétt til bréfsins.

Front 28

Hver er reglan um innlausnarrétt skuldara?

Back 28

Almennar fjárkröfur:

Laus kvittun frá kröfuhafa nægir skuldara til sönnunar þess að hann hafi greitt kröfuna

Viðskiptabréfakröfur:

Skuldari getur glatað þeirri mótbáru sinni, að hann hafi greitt kröfu samkvæmt viðskiptabréfi, sé ekki árituð kvittun fyrir greiðslunni á bréfið.

Front 29

Hvað er skuldabréf?

Back 29

Skuldabréf er skrifleg yfirlýsing, þar sem útgefandinn viðurkennir einhliða og skilyrðislaust skyldu sína til að greiða ákveðna peningagreiðslu:

1. Skrifleg yfirlýsing

2. Stendur sjálfstætt

3. Skilyrðislaust og skýrt loforð frá skuldara

4. Framseljanlegt

5. Peningafjárhæðin þarf að vera ákveðin (liggja fyrir).

5.1. Sé greiðsla önnur en peningar þá er ekki umað ræða skuldabréf

5.2. Skuldabréfmá bera breytilega vexti eða vera verðtryggt

Öll skuldabréf eruviðskiptabréf nema annað sé tekið fram

Front 30

Hvað er verðtrygging?

Back 30

Verðtrygging tekur mið að breytingum á vísitölu milli mánaða og er oftast mæld miðað við heilan mánuð.

Verðtrygging er í raun að tryggja kaupmátt greiðslunar.

Samkvæmt regum sem Seðlabankinn hefur sett er lágmarkstími verðtryggðra lána fimm ár og lágmarksbindistími verðtryggðra innlána þrjú ár.

Front 31

Hvað er verðbólga?

Back 31

Sú hækkun sem verður á almennu verðlagi á tilteknu tímabili, oftast ár.

Front 32

Hvað eru efndir samkvæmt orðanna hljóðan (efndir in natura)?

Back 32

Krafa um að skuldari inni af hendi þá greiðslu sem honum bar að greiða.

Kröfuhafi getur leitað aðstoðar dómstóla til þess að þvinga skuldarann til efnda in natura.

Ekki er þó alltaf hægt að krefjast efnda in natura, dæmi:

Krafa um vinnuframlag.

Ef skuldara er ómögulegt að inna greiðslu af hendi.

Front 33

Hvað er vanefnd?

Back 33

Ef greiðsla skuldara er ekki í samræmi við efni kröfu varðandi magn, gæði og ekki er greitt á réttum tíma og stað, er um vanefnd af hans hálfu að ræða, sem heimilar kröfuhafa beitingu vanefndaúrræða.

Front 34

Hverjar eru algengustu vanefndirnar?

Back 34

Greiðsludráttur: Greiðsla berst of seint eða alls ekki.

Galli: Greiðsla er gölluð, hefur ekki þá eiginleika sem henni ber að hafa. D: Vara ekki í samræmi við innihaldslýsingu. Getu rrift, krafist afsláttar af kaupverði, krafist ógallaðrar vöru auk skaðabóta.

Vanheimild: Betri réttur þriðja manns er því til fyrirstöðu að kröfuhafi fái fullar efndir. Dæmi: Maður selur eign sem annar maður á.

Front 35

Hver eru helstu úrræði kröfuhafa við vanheimildum?

Back 35

Dráttarvextir: Krafa ekki greidd á umsömdum gjalddaga. Reiknast þá frá gjalddaga og þar til greiðsla er innt af hendi.

Afsláttur: Skilyrði að verðmæti greiðslu skuldara hafi rýrnað sem hægt er að meta hlutfallslega. Ekki hægt að krefjast bæði í einu afslátt og riftun.

Halda eftir eigin greiðslu: Samningsaðili heldur eftir greiðslu sem honum ber að greiða þar sem gagngjaldið er ekki greitt.

Skaðabætur: Verði kröfuhafi fyrir tjóni vegna vanefndar á samningi getur hann átt rétt á skaðabótum.

- Efndarbætur: Kröfuhafi verði sem líkast settur fjárhagslega og ef hann hefði öðlast efndir samkvæmt efni kröfu sinnar.

- Vangildisbætur: Þegar aðili bíður tjón vegna ógilds löggernings og efndir koma ekki tilgreina af þeim sökum. Kröfuhafi verði eins settur og hefði samningur aldrei verið gerður.

Riftun: Aðili aðgagnkvæmu kröfusambandi tekur þá ákvörðun, einhliða, á réttmætum grundvelli og án þess að baka sér bótaskyldu, að efna ekki skyldu sína sökum vanefndagagnaðila og leysir þá jafnframt gagnaðilann undan sinni greiðsluskyldu.

Samningur felldur úr gildi og niðurstaðan verður sú sama og hann hafi aldrei verið gerður. Hvor aðili á kröfu til endurheimtu greiðslu sinnar.

Verulegvanefnd þarf að koma til.

Riftunað hluta: minniháttar vanefnd getur veitt heimild til riftunar að hluta.

Front 36

Hvernig lýkur kröfuréttindum?

Back 36

Réttar efndir, greiðsla: Skuldari greiðir alla skuldina.

Fyrning: Krafan fellur niður, almennur fyrningafrestur eru 10 ár en algengasti er 4 ár.

Skuldajöfnuður: Þegar kröfur jafnast og ganga upp á móti hver annrri án þess að greiðsla fari fram.

Geymslugreiðsla: Viðtökudráttur, þegar skuldari getur ekki greitt vegna aðstæðna eða atvika er varða kröfuhafann, þótt krafan sé orðin greiðsluhæf og skuldari hefur vilja og getu til að borga.

Vanlýsing: Heimilt er að gefa út opinbera innköllun til allra skuldheimtumanna sinna og skora á þá að gefa sig fram innan tiltekins tíma og lýsa kröfumsínum, í eftirfarandi tilvikum:

viðgjaldþrotaskipti.

við nauðasamningsumleitan.

við opinber skipti á dánarbúi.

við slithlutafélags eða samvinnufélags.

Annað: Uppgjöf, samruni réttar eða skyldu eða vegna ómöguleika, skuldskeyting.

Front 37

Hverjar eru tryggingar fyrir fjárskuldbindingum?

Back 37

Ábyrgðir og veðréttindi.

Front 38

Hvað er ábyrgð?

Back 38

Samningur á milli að minnstakosti tveggja aðila um að ábyrgðarmaður ábyrgist að greiða skuld þriðja manns (aðalskuldara) ef hann greiðir hana ekki sjálfur.

Aðalskuldari: Sá sem ábyrgst er fyrir, tekur lánið.

Kröfuhafi: Sá sem á réttinn gagnvart ábyrgðarmann, veitir lánið.

Ábyrgðarmaður: Sá sem tekur á sig ábyrgðina (einfalda eða sjálfsskuldarábyrgð).

Front 39

Hvernig er ábyrgð stofnuð?

Back 39

Stofnast með samningi (löggerningi) á milli ábyrgðarmanns og kröfuhafa.

Front 40

Hvernig flokkast ábyrgðir?

Back 40

Einföld ábyrgð: ábyrgðar maður ekki skyldugur til að inna greiðslu af hendi nema kröfuhafa hafi reynst ómögulegt að fá skuldina greidda hjá aðalskuldara.

Sjálfsskuldarábyrgð: þá ábyrgist einstaklingur eða fyrirtæki skuld annars aðila sem sína eigin, hægt að ganga beint að ábyrgðarmanni.

Samábyrgð: þegar fleiri en einn ábyrgðarmaður er að hverri skuld.

Skiptist í:

Pro rata: ábyrgðarmaður ábyrgist aðeins sinn hluta skuldarinnar.

In solidium: ábyrgðarmaður ábyrgist alla skuldina.

Front 41

Hvernig er lok ábyrgðar?

Back 41

Greiðsla skuldar.

Við skuldajöfnuð.

Eftirgjöf kröfu.

Brostnar forsendur.

Tímabundin ábyrgð liðin undir lok.

Uppsegjanlegri ábyrgð sagt upp.

Ábyrgð fellur brott vegna fyrningar.

Vanlýsing (dánarbú/gjaldþrotabú aðalskuldara).

Ábyrgð dæmdar ógildar fyrir dómstólum.

Front 42

Hvað er veðréttur?

Back 42

Veðréttur er ein tegund óbeinna (takmarkaðra) eignarréttinda og felur í sér tilteknar heimildir rétthafa (veðhafa) í eign sem er í eigu annars manns (veðsala). Réttindum þessum er ætlað að veita veðhafanum sérstaka tryggingu fyrir því að hann fái fullnustu kröfu sinnar af peningaverði eignarinnar á undan (öðrum) kröfuhöfum ef krafan er ekki greidd á tilskildum tíma.

Front 43

Hvað er:

Veðhafi?

Veðsali?

Veðandlag?

Back 43

Veðhafi:

Sá aðili sem á veðréttinn.

Veðsali:

Sá aðili sem á hina veðbundnu eign.

Veðandlag:

Fasteign, lausafé, kröfuréttindi, rekstrartæki, rekstrarvörur og vörubirgðir.

Front 44

Af hverju er þinglýsing mikilvæg?

Af hverju er veðréttur mikilvægur?

Back 44

Þinglýsing er mikilvæg til að geta sannað að eign eða samninga.

Veðréttur er mikilvægur því að er leið til að tryggja að greiðsla skuldar eða önnu er fjárhagsleg fullnusta fari fram.

Front 45

Hvað er aðfararveð?

Hvað er lögveð?

Back 45

Aðfaraveð: Veðréttur sem stofnast við fjárnámsgerð við lög um að för.

Lögveð: Stofnast ef tiltekin atvik sem skv. ákveðnu lagaákvæði uppfylla skilyrði lögveðstofnunar.

Front 46

Hvað er óbein eignarréttindi?

Back 46

Það þýðir að þú þinn réttur til eignarinnar er óbeinn vegna veðsetningar. Ef þú borgar ekki skuldina þá fer eignin upp í skuldina og þá átt þú hana ekki lengur.

Front 47

Hvað er tryggingarréttur?

Back 47

Það er sá réttur að trygging fer fram. Veðréttindi eig að tryggja að greiðsla fer fram.

Front 48

Hvað er forgangsréttur?

Back 48

Veðhafi hefur forgangsrétt á að ganga að hinni veðbundnu eign fram yfir aðra kröfuhafa.

Sá sem á 1. veðrétt fær fyrst greitt o.s.frv.

Meginreglan er sú að ef tveir eða fleiri eiga veðréttindi í sömu eign þá gengur eldri réttur framar yngri.

Prior tempore potior jure

Front 49

Hvað er fullnusturéttur?

Back 49

Veðhafi getur leitað fullnustu í veðinu ef vanefnd skapast hjá veðsala.

Front 50

Hvað er réttarvernd?

Back 50

Mismunandi kröfur gerðar til réttarverndar veðréttinda.

Aðeins er heimilt að stofna til veðréttar á grundvelli svl. sem hægt er að afla réttarverndar.

Front 51

Hver eru skilyrði um stofnun veðsamnings?

Back 51

1. Að til samningsveðs sé stofnað í eign sem hefur peningalegt gildi.

2. Að um gilt loforð sé að ræða.

3. Að veðsali hafi heimild til að veðsetja eign.

4. Að ekki sé vikið frá ófrávíkjanlegu ákvæðum svl.

Front 52

Hvejar eru tegundi veðsamninga?

Back 52

Veðskuldabréf:

Felur í sér að veð er veitt vegna tryggingar á endurgreiðslutiltekinnar skuldar, d: skuldabréf vegna eftirstöðva kaupverðs sem er tryggt með veði í húsi.

Tryggingarbréf:

Felur í sér að veðtrygging er veitt fyrir tiltekinni skuldbindingu eða skuldbindingum sem þegar hefur verið stofnað til eða verður stofnað til síðar.

Front 53

Hvað er rekstrarveð?

Back 53

Felur í sér veðsetningu á fasteign og þeim rekstrartækjum sem nýtt eru til rekstrarins.

Front 54

Hvað er veð í vörubirgðum?

Back 54

Rekstraraðilum er heimilt að setja að sjálfsvörsluveði vörubirgðir atvinnurekstrar síns.

Front 55

Hver eru lok veðréttinda?

Back 55

Greðsla kröfu: Búið að efna kröfuna.

Eftirgjöf kröfu.

Forsendurbrestur: t.d. ef greiðslan að veðréttinum er ætlað að tryggja er bundin skilyrðum sem ekki eru uppfyllt.

Réttindi og skyldur renna saman: t.d. ef veðhafi eignast þá eign sem veðréttindi hans ná til.