Kafli 13

Front 1

Uppgufun

Back 1

Þegar vatn fer frá því að vera fljótandi í gufu. Partur af hringrás vatns. Krefst varmaorku.

Front 2

Mettun lofts

Back 2

Þegarloftið verður fullt af raka og getur ekki bætt við sig meiri raka og þá myndastvatn.

Front 3

Úrkoma

Back 3

Verður þegar heitt & rakamikið loft kólnar og rakamettast verður úrkoma.

Á sér stað vegna þess að heitt loft getur borið meiri raka en kalt loft.

Front 4

Skúraúrkoma

Back 4

Loftið hitnar niðri við jörð,léttist og stígur upp. Loftið kólnar, rakamettast og þá verður rigning

Front 5

Skilaúrkoma

Back 5

Heitt og rakt loft mætir köldu lofti og vrðuru hægfarauppstreymi. Heita loftið kólnar, rakamettast og fellur sem úrkoma.

Front 6

Fjallaúrkoma

Back 6

Heitt og rakt loft hittir fyrir fjöll og þarf að fara upp tilað komast yfir fjöllin. Á leiðinni upp kólnar loftið, rakamettast og fellur semúrkoma.

Front 7

Uppgufunarvarmi

Back 7

Uppgufun vatns krefst mikillar varmaorku. Þessi varmaorka kallast uppgufunarvarmi. Þegar vatnsgufan breytist í vökva skilar hún varmanum aftur út í andrúmsloftið sem við það hitnar.

Front 8

Afdrif úrkomunnar

Back 8

Það er sama hvaða leið vatnið fer til sjávar, það hefur alltaf einhver áhrif á mótun jarðar

Front 9

Grunnvatn

Back 9

Úrkomasem hefur sigið ofan í jörðina og er hægt og rólega að síga undan halla tilsjávar

Front 10

Grunnvatnsflötur

Back 10

Efrimörk grunnvatns. Fyrir neðan ákveðin mörk er hver hola og sprunga í jörðinnifull af grunnvatni

Front 11

Hvað stjórnar hæð grunnvatnsflatar

Back 11

–dýpraí hæðum en lægðum

–Aukinúrkoma

– grynnra niður á grunnvatn–Þéttnijarðlaga hefur áhrif á grunnvatnsflötinn

Front 12

Gleypni jarðlaga

Back 12

Hvort berggrunnurinn lekur eða ekki

Front 13

Efnaveðrun

Back 13

-Vatn leysir berg upp, sérstaklega heitt vatn

-Heita vatnið leysir bergið upp en þegar það

kólnar falla úppleystu efnin út og mynda útfellingar

-Efnaveðrun er mikil í grennd við miðbaug, en einnig þar sem mikill jarðvarmi er.

Front 14

Hitabrigðaveðrun

Back 14

Berg þenst út og dregst saman við það að hitna og kólna til skiptis. Þannig getur það brotnað upp.

Einnig þar sem hitamunur dags og nætur er mjög mikill, t.d. í eyðimerkum.

Front 15

Frostveðrun

Back 15

Vatn þenst út þegar það frýs. Frjósi það í holrýmum í bergi sprengir það bergið í sundur.

stafar m.a. af:

mikilli úrkomu

holóttu bergi

tíðum sveiflum hitans í kringum frostmark

miklum vindi

Front 16

Stærstu jöklar jarðar

Back 16

Grænlandsjökull

Suðurskautslandið

Front 17

Stærstu jöklar Íslands

Back 17

Vatnajökull

Hofsjökull

Langjökull

Front 18

Jöklar

Back 18

Verða til þar sem meira snjóar en bráðnar.

Front 19

Hveljökull

Back 19

miklarjökulbreiður sem hafa myndast á hálendi eða á heimskautaslóðum.

Front 20

Skriðjökull

Back 20

Afrennslihveljöklanna. Í þeim fer fram hægfara hreyfing jökulíss af hálendi niður áláglendi

Front 21

Snjófyrningasvæði

Back 21

Sáhluti jökuls þar sem vetrarsnjórinn nær ekki að bráðna á sumrin

Front 22

Leysingasvæði

Back 22

Sáhluti jökuls þar sem vetrarsnjórinn nær að bráðna á sumrin

Front 23

Snælína

Back 23

Mörkinmilli snjófyrningasvæða og leysingasvæða

Front 24

Botnurð

Back 24

Jökullinn skríður fram ágrjótmulningi sem nefnd er botnurð.

Front 25

Urðarrani

Back 25

Tvær jaðarurðir geta sameinast ogmyndað urðarranaeða rönd.Það gerist þegar tveir skriðjöklar koma saman eða þar sem skriðjökull hefurklofnað (jökulsker).

Front 26

Jökulgarður

Back 26

Myndast úr seti sem jökull ýtir undan sér og flytur með sér. Hleðst upp saman við skriðjökul.

Front 27

Vatnasvið

Back 27

Svæðisem vatn rennur af til vatnsfalls

Front 28

Vatnaskil

Back 28

Mörkinmilli vatnasviða

Front 29

Lindár

Back 29

Eiga glögg upptök

Grunnvatn sem berst upp á yfirborð í lindum eða uppsprettum

Rennslið er mjög jafnt og hitinn líka (um 4°)

Þar sem rennsli er jafnt og þær flæða sjaldan út fyrir bakkana nær gróður að festa rætur á bökkum.

Dæmi: laxá í suður þyngeyjarsýslu

Front 30

Dragár

Back 30

Þar sem berggrunnur er gamall og þéttur rennur úrkomuvatn eftir yfirborðinu en síast ekki pfan í jarðlögin

-Safnast saman úr ám og lækjum af yfirborði

-Rennsli er háð sveiflum í úrkomu og veðurfari

-Hitastig fer eftir lofthita

-Frjósa á veturna og geta þornað upp í þurrkum

Bakkar eru grýttir og sendnir vengna þess að rennslið er svo ójafnt

Norðurá í Skagafirði

Front 31

Jökulár

Back 31

-Koma úr jöklinum

-bera með sér mikið magn af seti úr jöklinum og eru því gruggugar

-vatnsmiklar á sumrina og vatnslitlar á veturna.(einnig dægursveifla)

-koma oftast undan jöklum í mörgum kvíslum semsameinast fljótlega í eina stóra á. Þær finnast hjá jöklum, vegna þess að þeirbráðna.

Front 32

Jökulhlaup

Back 32

Skyndileg flóð sem koma í sumar jökulár.

Front 33

Jökulhlaup frá jaðarlónum

Back 33

Jökulhlaup frá lóni sem er aflokað upp við jökulinn og nær ekki að renna frá því.

Front 34

Jökulhlaup frá háhitasvæðum

Back 34

Háhitasvæði undir jökli bræðir jökulinn neðan frá. Við ákveðin mörk flýtur jökullinn upp og

vatnið brýst fram. T.d. Skaftárhlaup.

Front 35

Jökulhlaup frá gosi undir jökli

Back 35

Bergkvika bræðir jökulinn, og leysingavatnið

brýtur sér leið fram

t.d. kötluhlaup vegna eldgosa í Kötlu

Front 36

Aurburður

Back 36

flutningur á föstu efni með ám

Front 37

Botnskrið

Back 37

Stærstu kornin sem berast með botninum

Front 38

Svifaur

Back 38

fína efnið sem svífur í vatninu

Front 39

Árset

Back 39

Víxl- eða linsulagað.

Front 40

Árósaset

Back 40

Skálagað.

Front 41

Áraurar

Back 41

Setið við jökulár.

Front 42

Áreyrar

Back 42

Setið við dragár.

Front 43

landslag fossa

Back 43

Gljúfur, gil og fossar eru einkenni á ungu landi

Front 44

Landmótun vatnsfalla

Back 44

1. Þegar gilið er ungt er það Y-laga vegna veðrunar á börmum.

2. Með tímanum verður gilið V-laga vegna hruns úr gljúfursveggjum.

3. Að lokum verður árdalurinn troglaga þegar áin hættir að grafa sig niður og fer að renna í bugðum og breikka dalinn

Front 45

Höggunarfossar

Back 45

verða til vegna höggunar í berggrunninum. Sprungur eða misgengi sem valda fossum.

t.d. Öxarárfoss

Front 46

Roffossar

Back 46

Myndaðir við rof af einhverju tagi

t.d. skógafoss

Front 47

Stíflufossar

Back 47

myndast við náttúrulegar stíflur. T.d. ef hraunstraumur rennur þvert fyrir árfarveg.

Goðafoss

Front 48

Stöðuvötn

Back 48

í stöðuvötnum tefst eða stöðvast vatn í dæld á leið sinni til sjávar.

stöðuvötn eru skammlíf þar sem þau fyllast hægt og rólega af seti

Front 49

Stöðuvötn mynduð af útrænu öflunum

Back 49

Stöðuvötn í jökulsornum dældum

Jökullón

Jarðarlón

Jökulker

Skriðuvötn

Bjúgvötn

Lón og hóp

Front 50

Stöðuvötn sem innræn öfl mynda

Back 50

Eldsumbrotavötn

Hraunstífluð vötn