3. Kafli Lög103

Front 1

Réttarfar

Back 1

Réttarfar er sú fræðigrein lögfræðinnar sem fjallar um réttarreglur varðandi dómstóla og meðferð mála fyrir dómi.

Front 2

Fullnustugerðir

Back 2

Aðfaragerðir, kyrrsetning og lögbann, nauðungarsala og gjaldþrotaskipti.

Front 3

Dómstólaskipan

Back 3

Á Íslandi eru tvö stig. Héraðsdómur (undirréttur) og Hæstiréttur. Héraðsdómur getur skotið dómum og úrskurðum til Hæstaréttar.

Front 4

Héraðsdómar

Back 4

Héraðsdómar eru 8 hér á landi og eru þeir kenndir við umdæmi sín.
Héraðsdómarar fara með dómstörf hver í sínu umdæmi í opinberum málum og einkamálum

Front 5

Skilyrði ef þú vilt vera héraðsdómari

Back 5

Dómsmálaráðherra skipar héraðsdómara og skal hann m.a. uppfylla þau skilyrði að vera 30 ára, íslenskur ríkisborgari, hafa ekki gerst sekur um neitt refsivert athæfi eða verið úrskurðaður gjaldþrota.

Front 6

Hæstiréttur

Back 6

Hæstiréttur er æðsti dómstóll ríkisins og hefur aðsetur í Reykjavík, stofnaður 1919. Ekki er hægt að áfrýja dómum Hæstaréttar frekar. Þó er hægt að fá heimild til endurupptöku málsef sérstök ástæða þykir til þess

Front 7

Skilyrði ef þú vilt vera hæstaréttardómari

Back 7

Hæstiréttur skipar 9 dómara og verða þeir að hafa náð 35 ára aldri og vera íslenskur ríkisborgari sem hefur ekki gerst sekur um neitt refsivert athæfi eða bú hans verið tekið til gjaldþrotaskipta.

Front 8

Forseti Hæstaréttar

Back 8

Forseti Hæstaréttar sýnir starfsemi dómsins og skiptir niður verkum á milli dómra, ber ábyrgð á rekstri og fjárreiðum og kemur fram að hálfu dómsins út á við. Einn af handhöfum forsetavalds í fjarveru forseta Íslands.

Front 9

Sérdómstólar

Back 9

Sérdómstólar fara með þau mál ein sem sett lög fela þeim berum orðum.

Front 10

Landsdómur

Back 10

Landsdómur fer með og dæmir þau mál sem Alþingi ákveður að höfða gegn ráðherrum út af embættisrekstri þeirra, hefur aldrei verið kallaður saman.

Front 11

Félagsdómur

Back 11

Félagsdómur er sérdómstóll í vinnuréttarmálum. Í honum eiga sæti 5 dómarar, áhersla lögð á hraða málsferðar. Dómum verður ekki áfrýjað.

Front 12

Sakamál

Back 12

Sakamál eru þau mál sem handhafar ríkisvaldsins höfða á hendur mönnum til refsinga lögum samkvæmt. Öll önnur dómsmál teljast einkamál.

Front 13

Einkamál

Back 13

Einkamál:

-Öll önnur mál en sakamál.

Mál sem einstaklingur, félög eða lögaðilar höfða á hendur öðrum einstaklingum eða lögaðilum til úrlausnar á réttarágreiningi um ýmis konar réttindi og skyldur.
Aðilar einkamála kallast stefnandi og stefndi.

Front 14

Saksóknarar

Back 14

Saksóknarar eru óháðir embættismenn sem ákveða í opinberum málum hvort mál skuli höfðað.

Front 15

Málsforræðishyggja

Back 15

Málsforræðishyggja er ein helsta meginregla einkamálaréttarfarsins en samkvæmt henni eru það aðilarnir sjálfir, sem ýmist eru einstaklingar eða persónur að lögum (fyrirtæki, ehf..) sem ákveða hvaða kröfur skuli gerðar, hvaða gögn lögð fram og hvort á þeim er byggt, hvaða vitni verða leidd fram og svo framvegis.

Front 16

Stefna

Back 16

Stefna er nokkurs konar tilkynning til stefnda um málshöfðun og að málið verði tekið fyrir í héraðsdómi á tilteknum tíma.
bls. 36 (SKOÐA)

Front 17

Stefnufrestur

Back 17

Stefnufrestur er sá tími sem stefndi hefur til að búa sig undir að koma fyrir dóm.

Front 18

Þingfesting

Back 18

Þingfesting er upphaf meðferðar máls fyrir dómstólum og þá hefjast venjulega fyrstu samskipti dómara og aðila.

Front 19

Útivistardómur

Back 19

Ef að stefndi mætir ekki við þingfestingu þá má hann búast við að útivistadómur gangi í málinu. Það þýðir að málið er dæmt eftir kröfum stefnanda.

Front 20

Málflutningahæfi og leiðbeiningarskylda dómara

Back 20

Ef að sá sem flytur málið er ólöglærður hvílir leiðbeiningarskylda á dómara.

Front 21

Sönnun

Back 21

Sönnun merkir í daglegu tali að leiða rétt og nægileg rök að staðhæfingu.

Front 22

Helstu sönnunargögn

Back 22

Aðildaskýrslur: skýrslur sem aðilarnir sjálfir gefa fyrir dóminum.

Vitnaskýrslur

Skoðunar- og matsgerðir: frá sérfróðum mönnum sem fengnir eru til að meta það sem deilt var um.

Skjöl og önnur sönnunargögn.

Lögregluskýrslur

Front 23

Hugtakið sönnun

Back 23

Sönnun: Í dómsmáli telst staðhæfing sönnuð þegar svo góð rök hafa verið leidd að henni og dómari hlýtur að líta svo á, eftir heilbrigðri skynsemi og mannlegri reynslu, að hún sé rétt.

Front 24

Afbrigðileg málsmeðferð

Back 24

Afbrigðileg málsmeðferð: Nokkur einkamál sæta afbrigðilegri meðferð, málsmeðferðin er að nokkru leyti önnur en hin venjulega.
Dæmi: Barnfaðernismál, hjúskaparmál og fleira.

Front 25

Gjafsókn

Back 25

Í gjafsókn felst það að kostnaður aðila að dómsmáli er greiddur úr ríkissjóði, að hluta til eða að öllu leyti. Bæði stefnandi og stefndi geta sótt um gjafsókn.

Front 26

Gertæki

Back 26

Gertæki eru slík brot að dómhöfum og öðrum eigendum þvinga skuldara til efnda og slík brot geta varðað refsingu

Front 27

Fullnustugerðir

Back 27

Aðfaragerðir, kyrrsetning og lögbann eru þvingunarráðstafanir sem stjórnvöld beita til að knýja fram eða tryggja efndir á skyldum sem á mönnum hvíla eða til varnar gegn ólögmætu atferli. Þessar gerðir eru oft kallaðar fullnustugerðir.

Front 28

Aðfaragerðir

Back 28

Aðfaragerðir: hægt er að skoða með aðstoð sýslumanna að fá fullnægt skyldum manna, sem viðkomandi getur ekki eða vill ekki efna sjálfviljugur.
Aðfaragerðir eru: fjarnám, útburðagerðir og innsetningargerðir.

Front 29

(Aðfaragerðir) með fjarnámi

Back 29

Með fjárnámi er knúin fram skylda til peningagreiðslu.

Front 30

(Aðfaragerðir) útburðargerð

Back 30

Útburðargerð nefnist það þegar aðfaraheimild kveður á um skyldu gerðarþola til að víkja af fasteign eða að láta gerðarbeiðanda af hendi umráð hennar eða fjarlægja hluti af henni.

Front 31

(Aðfaragerðir) innsetningaraðferð

Back 31

Innsetningaraðferð nefnist það þegar aðfaraheimild kveður á um skyldu gerðarþola til að veita gerðarbeiðanda umráð lausafjár eða annarra hluta en eignarheimild yfir fasteign.

Front 32

Aðfaraheimildir

Back 32

Með aðfaraheimild er átt við hvernig kröfu þurfi að vera háttað til þessa að henni verði fullnægt með aðfaragerð (aðför). Helstu aðfaraheimildir má finna á bls. 19 í glósum og bls. 40 í bók.

Front 33

Fjarnám

Back 33

Fjarnám er algengasta aðfaragerðin en þá er knúin fram skylda til peningagreiðslu.

Front 34

Beinar aðfaragerðir

Back 34

Beinar aðfaragerðir eru útburðar- og innsetningargerðir án undangengins dóms eða réttarsáttar.

Front 35

Bráðabirgðaaðgerðir

Back 35

Bráðabirgðaaðgerðir: þá er átt við aðgerðir til bráðabirgða og er gripið til þessara úrræða ef hætta þykir á að athöfn raski með ólögmætum hætti re´tti gerðarbeiðanda, meðan leitar er úrlausna dómstóla.

Front 36

Kyrrsetning

Back 36

Í kyrrsetningu felst að sýslumaður tekur veð til bráðabirgða í eignum skuldara að kröfu skuldareiganda í þeim tilgangi að koma í veg fyrir að skuldari geti ráðstafað þeim áður en dómur fæst um kröfuna og hægt er að gera fjarnám í eignum.

Front 37

Lögbann

Back 37

Markmið lögbanns er að stöðva eða fyrirbyggja með skjótum hætti tilteknar athafnir einstaklings eða lögaðila sem raska eða eru líklegar til að raska lögvörðum rétti manns á meðan beðið er dóms.

Front 38

Löggeymsla

Back 38

Löggeymsla er skyld kyrrsetningargerð, en sú aðgerð miðar að því að leggja hald á eignir skuldara þegar áfrýjun máls til Hæstaréttar kemur í veg fyrir að gerðarbeiðandi geti gert fjarnám í eigum gerðarþola á meðan beðið er eftir dómi.

Front 39

Nauðungarsala

Back 39

Nauðungarsala fer fram til að koma eign í verð án tillits til vilja eiganda hennar í þeim tilgangi að verja andvirðinu til greiðslu handa þeim sem eiga veðrétt í eigninni.

Front 40

Ógjaldfær

Back 40

Þegar skuldari getur ekki greitt gjaldfallnar skuldi sínar telst hann ógjaldfær.

Front 41

Greiðslustöðvun

Back 41

Greiðslustöðvun er þegar skuldari sem á í verulegum greiðsluerfiðleikum og vill freista þess að koma nýrri skipan á fjármál sín með aðstoð lögmanns eða löggilts endurskoðanda og vill tímabundna greiðslustöðvun.

Front 42

Nauðasamningur

Back 42

Nauðasamningur á það sammerkt með greiðslustöðvun að markmið hans er að ráða bót á ógjaldfærni skuldarans, án þess að til gjaldþrotaskipta komi.

Front 43

Gjaldþrot

Back 43

Með hugtakinu gjaldþrot er átt við vangetu skuldara til að standa kröfuhöfum skil á gjaldföllnum kröfum.

Front 44

Gjaldþrotaskipti

Back 44

Gjaldþrotaskipti er hinsvegar fullnustugerð, þ.e. aðferð sem notuð er til að skipta eignum þrotamanns á milli kröfuhafa hans.

Front 45

Þrotabú

Back 45

Þrotabú verður til þegar manneskja er dæmd gjaldþrota, lýtur stjórn skiptastjóra.

Front 46

Sakamál

Back 46

Sakamál eru öll þau mál sem handhafar ríkisvaldsins, ákæruvaldið, höfða á hendur mönnum til refsingar, lögum samkvæmt.

Front 47

Ákæruvaldið

Back 47

Ákæruvaldið: hlutverk ákærenda er að tryggja í samvinnu við lögreglu að þeir sem afbrot fremja verði beittir lögmæltum viðurlögum.
Með ákæruvaldið fara ríkissaksóknari, héraðssaksóknari og lögreglustjórar.

Front 48

Héraðssaksóknari

Back 48

Héraðssaksóknari höfðar sakamál vegna alverlegra afbrota eins og stórfelld fíkniefnabrot, manndráp, kynferðisbrota og fleira.

Front 49

Meðferð sakamáls

Back 49

Meðferð sakamáls má skipta í rannsókn, ákærustig og dómsmeðferð.

Front 50

Gerðardómur

Back 50

Gerðardómur er lögbundinn eða samningsbundinn úrskurðaraðili á einkaréttarsviðinu um ágreining sem annars ætti að sæta úrlausn almennra dómstóla

Front 51

Lögbundnir gerðardómar

Back 51

Lögbundnir gerðardómar eru úrskurðaraðilar sem starfa samkvæmt ákvæðum í settum lögum.