2. Kafli Lög103

Front 1

Stjórnskipun ríkis

Back 1

Með stjórnskipun ríkis er átt við grundvallar-reglur um stjórn ríkis og skipulag þess og þá sérstaklega hverjir fari með æðsta vald í málefnum ríkisins, hvernig þeir öðlast vald sitt, hver sé réttarstaða þeirra, hvernig þátttöku þeirra í meðferð ríkisvaldsins sé háttað, með hvaða hætti ríkisvaldið er skipulagsbundið, hvaða hömlur eru settar ríkisvaldinu og hver afstaða ríkisvaldsins sé gagnvart þjóðfélagsþegnunum.

Front 2

Ríkisvaldið

Back 2

Tilteknir einstaklingar verða að vera í fyrirsvari fyrir ríkið , fara með vald þess, ráðstafa réttindum ríkisins, skuldbinda það o.s.frv.

Front 3

Saga stjórnarskrárinnar

Back 3

1874 - fyrsta stjórnarskrá, með henni fékk Alþingi ásamt Danakonungi löggjafarvald í svokölluðum sérmálum landsins.

1920 - eftir að Ísland varð fullvalda, byggðist að mestu leyti á fyrri stjórnarskrá.

1944 - tók í gildi sú stjórnarskrá sem að við notum enn í dag. (Lýðveldisstjórnarskráin)

Front 4

Þrískipting ríkisvalds

Back 4

Tilgangur með þessari valdaskiptingur er sá að dreifa valdi.
Löggjafarvald: Alþingi og forseti
Framkvæmdavald: Stjörnvöld og forseti
Dómsvald: Dómendur

Front 5

Þingræði

Back 5

Þeir einir geti setið í ríkisstjórn setið í ríkisstjórn sem meiri hluti Alþingis styður eða a.m.k. þolir í embætti.

Front 6

Þingræðisreglan

Back 6

Veldur því að æðstu handhafar framkvæmdavaldsins, ráðherrarnir, verða að njóta stuðnings löggjafans til að geta setið í embætti.

Front 7

Umboðsvald

Back 7

Umboðsvald merkir að hafa með höndum framkvæmdarvald t.d. lögreglustjórn, innheimtu opinberra gjalda o.s.frv. Með þeim lögum er dómsvald og framkvæmdarvaldið að fullu aðskilið.

Front 8

Forseti Íslands

Back 8

Forseti Íslands er þjóðhöfðingi íslenska ríkisins, þjóðkjörinn 4 ár í senn. 35 ára og eldri.

Front 9

Löggjafarvald

Back 9

Löggjafarvald er hjá Alþingi og forseta í sameiningu, hlutverk hans er að setja almennar réttarreglur, lögin, og leggja þar með grundvöllinn að starfi framkvæmdavaldsins og dómstóla.

Front 10

Alþingi

Back 10

Alþingi starfar í einni málstofu og á Alþingi eiga sæti 63 þjóðkjörnir þingmenn.

Front 11

Kosningaréttur

Back 11

Kosningaréttur fellur niður ef að Íslendingur gerist ríkisborgari í öðru ríki, en þeir sem gerast íslenskir ríkisborgarar öðlast kosningarétt.

Front 12

Landinu er í skipt í 6 kjördæmi

Back 12

Norðvesturkjördæmi

Norðausturkjördæmi

Suðurkjördæmi

Suðvesturkjödræmi

Reykjavíkurkjördæmi suður

Reykjavíkurkjördæmi norður

Front 13

Kjörgengir til kosninga til Alþingis

Back 13

Kjörgengir til kosninga til Alþingis er hver sá íslenskur ríkisborgari sem kosningarétt á til þeirra og hefur óflekkað mannorð.

Front 14

Trúfrelsi

Back 14

Trúfrelsi: Allir eiga rétt á því að stofna trúfélög og iðka trú í samræmi við sannfæringu sína. Einu takmarkanir eru þær að ekki má kenna eða fremja hluti sem eru gagnstæðir góðu siðferði og allsherjarreglu.

Front 15

Jafnrétti

Back 15

Í stjórnarskránni kemur fram að konur og karlar skuli njóta jafnréttis í hvívetna og allir séu jafnir gagnvart lögum án tillits til kynferðis, trúarbragða, skoðana, þjóðernisuppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags, ætternis eða stöðu að öðru leyti.

Front 16

Persónufrelsi

Back 16

Persónufrelsi: Engan má svipta frelsi nema með heimild samkvæmt lögum.

Front 17

Gæsluvarðhald

Back 17

Gæsluvarðhaldi má aðeins beita fyrir sök sem þyngri refsing liggur við en fésekt eða varðhald. Maður skal aldrei sæta gæsluvarðhald lengur en nauðsyn krefur.

Front 18

Bann við ómannúðlegri meðferð

Back 18

Pyndingar og önnur ómannleg eða vanvirðandi meðferð eða refsing er óheimil. Ekki má skylda menn til nauðungarvinnu.

Front 19

Afturvirkni refsilaga

Back 19

Bannað er að hafa refsiákvæði afturvirk, það þýðir að ekki má refsa fyrir glæp nema hann hafi verið refsiverður á þeim tíma sem hann var framinn.

Front 20

Réttlát málsmeðferð fyrir dómi

Back 20

Allir eiga rétt á að fá úrlausn um réttindi sín og skyldur, eða um ákæru á hendur sér um refsiverða háttsemi með réttlátri málsmeðferð innan hæfilegs tíma fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli. Hver sá sem borinn er sökum um refsiverða háttsemi skal talinn saklaus þar til sekt hans hefur verið sönnuð.

Front 21

Friðhelgi einkalífs

Back 21

Allir hljóta friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu. Ekki má gera líkamsrannsókn eða leit á manni, leita í húsakynnum hans eða munum nema samkvæmt dómsúrskurði eða með sérstakri lagaheimild

Front 22

Sjálfstæði sveitafélaga

Back 22

Sjálfstæði sveitafélaga: Sveitafélög skulu ráða sjálf málefnum sínum eftir því sem lög ákveða. Tekjustofnar sveitafélaga skulu ákveðnir með lögum, svo og réttur þeirra til að ákveða hvort og hvernig þeir eru nýttir.

Front 23

Framkvæmdarvald

Back 23

Framkvæmdarvald táknar fyrst og fremstvald til að halda uppi lögum og allsherjarreglu og umboð til að vera í fyrirsvari fyrir ríkið bæði inn á við og út á við.

Front 24

Ráðuneyti

Back 24

Sérhvert ráðuneyti tekur til landsins alls og hefur á hendi yfirstjórn og gæslu þeirra stjórnsýslu-greina sem undir það heyra.

Front 25

Sveitastjórnir

Back 25

Sveitastjórnir: Alþingi kveður á um skipun sveitastjórnarmála. Samkvæmt sveitastjórnarlögum eru sveitafélögin lögaðilar og lágmarksíbúatala sveitafélags er 50 íbúar.

Front 26

Stjórnsýslulög

Back 26

Mjög mikilvægt er að meðferð mála og erindi hjá stjórnvöldum séu vönduð og réttlát. (Réttaröryggi) Til að tryggja þetta ^ voru gerð stjórnsýlulög.
Í þessum lögum er hinu opinbera þ.e. embættum og stofnunum ríkis og sveitafélaga og stofnunum sem starfa á þeirra vegum, settar ákveðnar reglur hvernig það á að meðhöndla mál sem það fær til meðferðar um rétt eða skyldu manna og lögaðila, þ.e. svokallaðar stjórnsýsluákvarðanir.

Front 27

Helstu grundvallarreglur stjórnsýslulaga

Back 27

Hæfi stjórnvalda

Leiðbeiningarskylda

Málshraði

Rannsóknarregla

Jafnræðisreglan

Meðalhófsreglan

Upplýsinga- og andmælaréttur

Rökstuðningur stjórnvaldsákvörðunar

Afturköllun ákvörðunar

Stjórnsýslukæra

Upplýsingaskylda framkvæmdavaldsins

Sýslumenn

Umboðsmaður Alþingis

Kvörtun

Ríkisendurskoðun

Stjórnsýsluendurskoðun

Umhverfismál

Front 28

Hæfi stjórnvalda

Back 28

Annars vegar hvað varðar menntun og hins vegar tengsl við aðila.

Front 29

Leiðbeiningarskylda

Back 29

Stjórnvaldi sem hefur mál til meðferðar er skylt að veita astoð og leiðbeiningar um þau mál sem heyra undir starfssvið þess.

Front 30

Málshraði

Back 30

Reynt að fara hratt að hverju máli.

Front 31

Rannsóknarregla

Back 31

Stjórnvöldum er ætlað að sjá til þess að mál sé nægjanlega vel upplýst áður en ákvörðun er tekin.

Front 32

Jafnræðisreglan

Back 32

Það er grunvallarregla í stjórnsýslunni að gætt sé samræmis og jafnræðis. Mál sem eru sambærileg fá svipaða úrlausn.

Front 33

Meðalhófsreglan

Back 33

Hún á við þegar stjórnvöld þurfa að taka íþyngjandi ákvörðun.
Íþyngjandi ákvörðun= þegar stjórnvalda-ákvörðun leggur skyldur eða kvaðir á herðar manna eða sviptingar á réttindum sem þeir hafa áður öðlast.

Front 34

Upplýsinga- og andmælaréttur

Back 34

Áður en að ákvörðun um mál er tekin skal aðili gefinn kostur á að tjá sig um málið og gæta þannig hagsmuna sinna við málsmeðferðina.

Front 35

Tilfinningaskylda

Back 35

Með tilfinningaskyldu um meðferð máls er átt við að stjórnvaldi beri að tilkynna aðila um að mál hans sé til meðferðar. Felur í sér 3 grundvallar-atriði:
- Tilfinningaskylda til aðila um meðferð máls

- Rétt aðila til að kynna sér gögn máls

- Rétt aðila að tjá sig um mál

Front 36

Birtingarreglan

Back 36

Þegar stjórnvald hefur tekið ákvörðun í máli skal það tilkynna aðila máls um niðurstöðuna og verður hún þá bindandi fyrir aðila. Það er forsenda fyrir að aðilar geti farið eftir ákvörðuninni að hún sé kynnt þeim.

Front 37

Rökstuðningur stjórnvaldsákvörðunar

Back 37

Aðilar geta farið fram á að stjórnvöld rökstyðji niðurstöðu sína og ef um er að ræða kærumál er stjórnvaldi skylt að rökstyðja niðurstöðu sína.
14 dagar fyrir bæði stjórnvöld og dæmda.

Front 38

Afturköllun ákvörðunar

Back 38

Stjörnvöld mega breyta ákvörðun sinni þangað til hún hefur verið tilkynnt til aðila máls, eftir þann tíma er aðeins heimilt að breyta augljósum villum í niðurstöðunni og skulu slíka breytingar tilkynntar tafarlaust. Heimilt er að endurupptaka mál allt að einu ári eftir dóm ef ákvörðun stjórnvalds er byggð á röngum forsendum.

Front 39

Stjórnsýslukæra

Back 39

Sætti aðili málsins sig ekki við stjórnvaldsákvörðun má kæra hana æðra stjórnvalds og fá hana fellda úr gildi. Almennur frestur til kæru eru 3 mánuðir frá því að ákvörðun var tilkynnt.

Front 40

Upplýsingalögin

Back 40

Upplýsingalögin taka til stjórnsýslu ríkis og sveitafélaga og hafa að geyma reglur um almennan aðgang fólks að upplýsingum hjá stjórnvöldum. Lögin gera ráð fyrir að stjórnvöldum sé skylt að skrá mál á kerfisbundinn hátt og varðveita málsgögn þannig að þau séu aðgengileg. (gagnsæi)

Front 41

Gögn undanþegin upplýsingaskyldu

Back 41

Gögn undanþegin upplýsingaskyldu eru til dæmis fundargerðir ríkisráðs, minnisgreinar af ráðherrafundum, og skjöl sem tekin hafa verið saman fyrir slíka fundi. Bréfaskipti stjórnvalda og fleira

Front 42

Sýslumenn

Back 42

Sýslumenn fara hver í sínu umdæmi með stjórnsýslu ríkisins eftir því sem lög og reglugerðir mæla fyrir um. Veigamikil verkefni sýslumanna falla utan stjórnsýslulaganna en það eru þinglýsingar, aðfarargerðir nauðungarsala, skipti dánarbúa, kyrrsetning og lögbann.

Front 43

Lögbókandagerðir (undirflokkur sýslumanna)

Back 43

Lögbókandagerðir eru opinber staðfesting á því að efni tiltekins skjals kveður á um t.d. erfðaskrá eða skuldabréf. (vitni)

Front 44

Umboðsmaður Alþingis

Back 44

Þeir sem telja brotið á sér í stjórnsýslunni eiga rétt til þess að skjóta máli sínu til umboðsmanns Alþingis en hann hefur það hlutverk í umboði Alþingis að hafa eftirlit með stjórnsýslu ríkis og sveitafélaga í þeim tilgangi að tryggja rétt borgaranna gagnvart stjórnvöldum landsins

Front 45

Kvörtun

Back 45

Sá sem vill kvarta til umboðsmann Alþingis verður að skila skriflegri kvörtun ásamt sönnunargögnum í málinu. 1 ár.

Front 46

Ríkisendurskoðun

Back 46

Meginhlutverk ríkisendurskoðunnar er að annast endurskoðun hjá ríkisstofunum og þeim aðilum öðrum sem hafa með höndum rekstur eða fjárvörslu á vegum ríkisins og hafa eftirlit með framkvæmd fjárlaga.

Front 47

Stjórnsýsluendurskoðun

Back 47

Ríkisendurskoðun getur framkvæmt stjórnsýsluendurskoðun hjá ríkisaðilum. Í slíkri endurskoðun felst að könnuð sé meðferð og nýting á ríkisfé. Hvatning til aukinnar hagsýnis.

Front 48

Umhverfismál

Back 48

Umhverfismálastofnun hefur það hlutverk að kanna hvernig íslenska ríkið framfylgir áætlunum, lagafyrirmælum og skuldbindingum á sviði umhverfismála.