Náttúrufræði 113

Front 1

1.2 Jarðvísindi

Back 1

Fjalla um hinn lífvana hluta jarðar, frá miðju jarðar að ystu mörkum lofthjúpsins

Skiptast í:

- Verðurfræði
- Haffræði
- Jarðfræði
- Jarðefnafræði
- Jarðeðlisfræði

Front 2

1.3 Jarðfræði

Back 2

Almenn jarðfræði. Myndun og mótun jarðskorpunnar eins og hún birtist okkur í dag og hvernig hún mótast af innrænum og útrænum öflum.

Jarðsaga. Hvernig yfirborð jarðar hefur breyst frá upphafi jarðar til okkar tíma.

Front 3

Rannsóknir

Back 3

Má skipta í tvennt

Grunnrannsóknir: Tilgangurinn með þeim er að afla þekkingar. Þær eru gerðar til að afla vitneskju um umhverfið.


Hagnýtarannsóknir: Hafa fjárhagslegan ábata að leiðarljósi og lágmarka kostnað og forðast vandamál í tengslum við ýmiskonar framkvæmdir. T.d. vegagerð, jarðgangagerð, virkjanagerð...

Front 4

7.1 Innræn öfl

Back 4

- Eiga rætur inni í jörðinni
- T.d. eldgos, jarðskjálftar, fellingafjallamyndun, jarðvarmi (heita vatnið), fleikahreyfingar
- Vegna kjarnaklofnunar inni í jörðinni losnar orka (varmi) sem jörðin þarf að losa sig við, og þegar jörðin gýs þá verða innrænu öflin til. Kjarnaklofnun er þegar geislavirk efni klofna niður og mynda önnur efni.
- Innrænu öfling byggja landið upp.

Front 5

7.2 Innri gerð jarðar

Back 5

- Jörðin er lagskipt.
- Yst er jarðskorpan. Helstu efni eru súrefni (O), kísill (Si), járn (Fe), ál (Al).

Jarðskorpan skiptist í tvær gerðir:

-Hafsbotnskorpa sem myndar hafsbotninn. Hún er 6-7 km. að þykkt og eðlisþung.
- Meginlandsskorpa sem myndar stóru meginlöndin. Hún er 20-70 km. að þykkt og eðlisléttari en hafsbotnskorpan.

- Neðan við jarðskorpuna tekur möttullinn við og hann nær niður á um 2900 km. dýpi. Hann er að mestu úr föstu efni. Í möttlinum á 100-200 km. dýpi er deighvelið og þar er möttullinn linur. Möttullinn er úr málmríkara efni en skorpan.

- Á nokkrum stöðum í möttlinum eru möttulsstrkókar. Möttulstrókur er uppstreymi sem á rætur mjög djúpt í möttlinum. Þetta er eins öflugasta leiðin sem jörðin hefur til að losa sig við varmann neðanjarðar. Möttulstrókur veldur eldgosum á yfirborði og þannig eldgosasvæði kallast heitir reitir. Ísland er dæmi um heitan reit.

- Kjarninn tekur við af möttlinum. Helstu efni kjarnans eru járn og nikkel.

Kjarninn skiptist í:

- Yrti kjarna sem er bráðinn og nær niður á 5100 km. dýpi.
- Innri kjarna sem er fastur onær að miðju jarðar (6370 km. dýpi). Ástæðan er sú að þrýstingur vinnur á móti hitanum. Það þarf sem sagt meiri hita til að bræða efni sem er undir miklum þrýstingi. Segulsvið jarðar myndast vegna rafstrauma í fljótandi málmi ytri kjarna. Segulsviðið er óstöðugt vegna breytinga í staumunum í kjarnanum. Segulsviðið hefur tvo póla sem hreyfast til vegna óstöðugleikans. Segulsviðið nýtist okkur t.d. við notkun áttavita.

Front 6

7.3 Botnsskriðskenningin

Back 6

Landrekskenningin:

Rök Wegeners fyrir kenningunni:
-Löndin passa saman eins og púsluspil (sérstaklega Afríka og S-Ameríka)
- Sömu bergmyndanir sitt hvoru megin við úthöfin (fjöll sem hafa slitnað í sundur!)
- Þróun lífsins með sama hætti í heimsálfum sitt hvoru megin við úthöfin
- Ummerki eftir jökla á Indlandi, Ástralíu, Afríku og S-Ameríku virtust benda til þess að jöklar hefðu skriðið frá hafi og upp á land, en það er ómögulegt. Wegener útskýrði þetta með landrekskenningunni, jökullinn myndaði ummerkin þegar löndin lágu öll saman (Pangea)
-Kenningin var felld vegna þess að Wegener tókst ekki að sýna fram á hvaða kraftar valda hreyfingum á yfirborði jarðar.
- Um 1960 var hugmynd Wegeners tekin upp aftur og sett betur fram
- Rannsóknir á hafsbotninum var grundvöllur að botnsskriðskenningunni. Við þessar rannsóknir kom eftirfarandi í ljós:
- Fjallagarðar í miðjum úthöfunum kallast miðhafshryggir.
- Djúpir dalir á hafsbotni, yfirleitt nálægt meginlöndunum kallast djúpálar.
- Berg á hafsbotni er yngst við miðhafshryggina, eldist þegar fjær þeim dregur og er elst við djúpálana.
- Botnsskriðstkenningin gengur út á það að berg á hafsbotni verði til á miðhafshryggnum, færist frá þeim og eyðist við djúpála. Meginlöndin færast með hafsbotninum.